Studenica, Vavedenje Presvete Bogorodice, Ušće između Kraljeva i Raške

Zadužbina Stefana Nemanje , u kojoj će , nakon silaska s prestola i primanja monaškog postriga , kao monah Simeon , početi svoje monaško podvizavanje ( molitva , duhovno bdenje , post i samoća ; monaški život). Nakon njegovog odlaska u Hilandar , brigu o manastiru preuzima na sebe naslednik prestola , Stefan Prvovenčani. Obzirom da je Nemanja primio postrig i postao monah Simeon 1196.g. to govori i da je zidanje manastira do tad i završeno. Po očevoj smrti , a nakon pomirenja braće Stefana i Vuka , Sava prenosi očeve mošti u Studenicu. Pod njegovim starešinstvom Studenica postaje politički , duhovni i kulturni centar tadašnje Srbije. Za potrebe manastira Sava je napisao TIPIK (pravila o ponašanju) , gde uvodni deo čini životopis Svetog Simeona , što se uzima i kao PRVO KNJIŽEVNO DELO kod Srba. Brigu dalje preuzimaju i potomci , kao njegov unuk kralj Radoslav , podigavši monumentalnu pripratu ispred Bogorodičinog hrama 1235.g. Dalja sudbina je ista kao i sudbina Srpskog naroda. U XV veku stradala od Osmanlija , u austro-turskom ratu stradala od turskih hordi , u XVlll veku od zemljotresa , uvek obnavljana i pomagana. Freskoslikarstvo predstavlja do tad neviđenu novinu , a u srpskom ikonopisanju se oseća uticaj vekovima , pre svega na kasnije korišćen model tzv Studeničke Bogorodice. Tu je i freska Vavedenja Presvete Bogorodice iz 1314.g.(delo Mihaila i Evtihija) svrstana među najlepša ostvarenja vizantijskog kulturnog prostora s početka XlV veka. Zatim i ktitorski portret Kralja Milutina , kao i naravno freska Svetog Simeona Mirotočivog , (freske su na sajtu- pr.aut.) čije je mošti Sveti Sava sa Hilandara preneo u Studenicu.

Sveta Bogorodica, Pokrov Svete Bogorodice - Đunis, od Ćićevca prema Nišu

Mesto je otkrila Milojka Jocić , iz Đunisa , kada je zahvatala vodu sa izvora 28.jula 1898.g. Njoj se javila Presveta Bogorodica i rekla da se na tom mestu podigne crkva Pokrovu Presvete Bogorodice , da bi uz bogosluženje bolni i nevoljni zadobili milost božiju. Iste godine je podignuta daščara , koja je zbog nedoličnosti , po nalogu sreskih vlasti srušena. Na istom mestu je 1921.g. podignuta nova crkva , a 1960.g. proglašena je za manastirski hram. Od 1968. je ženski manastir , velikom zaslugom Stane Cerović iz Beograda.

Rudenica, Sveti Prorok Ilija, Rataje kod Trstenika

Nešto južnije od Veluća , nalazi se manastir Rudenica , zadužbina vlastelina Vukašina i njegove žene Vukosave. Manastir je iz doba despota Stefana Lazarevića , podignut 1410.g. i dosta dugo bio u ruševinama. Crkva manastira je iz tzv. moravske škole, i podseća na Lazaricu u Kruševcu. Novi konak je osvećen 1985.godine.

Veluće, Vavedenje Presvete Bogorodice, Stopanja između Kruševca i Trstenika

Manastir Veluće ili Srebrenica , prema predanju zadužbina je despota Jovana Brankovića, unuka srpskog despota Đurđa Brankovića. Međutim , među živopisima se nalaze i četiri ktitora Oliver , Dejan , Bratan i Konstantin. Po arhitektonskom sklopu i umetničkoj dekoraciji crkva manastira spada u rešenja s kraja XlV veka (oko 1387.g.). Prvobitno , crkva je najverovatnije bila posvećena Svetom Nikoli. Danas je ženski manastir.

Sveti Roman, Blagovesti Presvete Bogorodice - Đunis, kod Ćićevca i Kruševca

Prvi pomen ovog svetilišta je u hrisovulji cara Vasilija , izdatoj 1020.g. Ohridskoj arhiepiskopiji. Manastir je dobio ime po Romanu , jednom od učenika sv. Klimenta. Poznat je po nazivu Koničnik i Konjica. Po predanju , obnovio ga je sluga kneza Lazara , slučajno naišavši na grob sv. Romana. U narodu postoji predanje da ga je upravnik ergele kneza Lazara koji je „bolovao od noge“ , kada se s verom poklonio zidinama napuštenog manastira ozdravio i zato i obnovio. Još u tursko doba je u manastiru bila škola i internat za siromašnu decu do 1918.g. Ovde je sahranjeno srce ruskog plemića Nikolaja Nikolajeviča Rajovskog koji je poslužio kao inspiracija za lik Vronjskog u čuvenom romanu Ana Karenjina ruskog pisca Lava Tolstoja.

Crna Reka - Manastir Svetih Arhangela Mihaila i Gavrila u Ribarićima

  Manastir je podignut u selu Ribarići , kraj Tutina , na obroncima Mokre Gore. Po jednom izvoru , podignut u Xlll a po drugom u XlV veku , odmah nakon Kosovske bitke. Današnja crkva podignuta je verovatno u prvoj polovini XVl veka. Živopisan je do 1600. , a u njemu su prenete mošti Svetog Petra Koriškog. U teška vremena za manastir Studenicu , prenete su i mošti Svetog Stefana Prvovenčanog , da bi posle devet godina bile vraćene u Studenicu. Turski defteri registruju ovaj manastir 1544.g. U manastiru se podvizavao prepoobni Joanikije , koji je kasnije osnovao manastir Devič , u predelu Drenice. Manastir je u XVlll veku bio bogoslovska škola , a početkom XX i prva osnovna škola za decu iz Kolašina.

Manastir Sopoćani, u okolini Novog Pazara

  Manastir Sopoćani je posvećen Svetoj Trojici. Podigao ga je kralj Uroš I oko 1255.godine. Crkva je razvijenog raškog tipa, jednobrodna s kupolom visoko uzdignutom na postolju užem od bočnih zidova broda. U vreme cara Dušana, oko 1340.godine, dozidana je spoljna priprata. Sopoćanske freske, nastale između 1263. i 1268. godine, su "dela najvišeg dometa u monumentalnom slikarstvu 13. veka, ne samo u srednjovekovnoj Srbiji nego i na celom području vizantijske umetnosti toga perioda" (S.Radojčić ). U ovom manastiru sahranjeni su Ana Dandolo, majka Uroša I , Stefan Prvovenčani, otac Urošev, veliki knez Đorće i sam kralj Uroš I . Manastir Sopoćani nalazi se na oko 15 km. od Novog Pazara.